آشنایی با هلیکوپتر جنگنده کبرا

هلیکوپتر جنگنده کبرا ای اچ-1

بِل اِی‌اِچ-۱ کبرا نوعی بالگرد جنگنده ساخت شرکت بل است که در دهه ۱۹۶۰ بر اساس بالگرد چندمنظوره پرطرفدار یواچ-۱ ایروکوای طراحی شد. این بالگرد اولین پرواز خود را در سال ۱۹۶۵ انجام دده و از سال ۱۹۶۷ وارد ارتش آمریکا شد. این بالگرد در دو نوع اصلی تک‌موتوره و نوع پرقدرت‌تر دوموتوره ساخته‌شده‌اند. نوع دوموتوره این بالگرد در اصل به سفارش نیروی تفنگداران دریایی آمریکا تولید شد و ۲۰۲ فروند از آن نیز در دهه ۱۹۷۰ از سوی ایران خریداری شد. کبرا نخستین بالگردی بود که اختصاصا برای جنگ

مل تک‌موتوره این بالگرد معروف به HueyCobra در دهه ۱۹۸۰ در نیروی زمینی ایالات متحده با هلیکوپتر ای‌اچ-۶۴ آپاچی جایگزین شد. البته تعدادی از آن‌ها همچون بسیاری از هلیکوپترهای جنگی دیگر آمریکا کاربرد غیرنظامی پیدا کرده و به عنوان هلیکوپتر آتش‌نشان برای اطفای حریق جنگل‌ها استفاده می‌شوند. اما مد‌ل‌های ارتقایافته دوموتوره کبرا معروف به ای‌اچ-۱ دبلیو سوپرکبرا و ای‌اچ-۱ زد افعی همچنان هلیکوپتر جنگنده اصلی تفنگداران دریایی ارتش ایالات متحده هستند.

کبرا نخستین هلیکوپتر عملیاتی در جهان غرب بود که به طور اختصاصی برای ماموریتهای تهاجمی ساخته شد، و از همین رو، نیای همه هلیکوپترهای هجومی و ضد تانک امروزین به شمار می رود. از اوایل دهه ی 1960 میلادی و در جریان جنگ ویتنام استفاده گسترده از هلیکوپترهای مسلح رواج یافت. محدودیتهای هلیکوپترهای همه منظوره که با اصلاحاتی تبدیل به ماشین های جنگی شده بودند، منجر به تلاش برای تکمیل هلیکوپترهایی با ماموریتهای ویژه شد.

هلیکوپتر کبرا با قدرت آتش و مانورپذیری بی سابقه ای که از خود نشان داد، از هنگام جنگ ویتنام در تمامی عملیات نظامی آمریکا حضور داشته است. کبرا هنوز هم در واحد تفنگداران دریایی آمریکا و نیز در نیروهای مسلح هشت کشور دیگر – از جمله ایران – به پرواز ادامه می دهد.

ای اچ – 1 یا "هیوی کبرا"، نواده هلیکوپتر ترابری/همه منظوره یو اچ – ا "هیوی" به شمار می رود و برای اولین بار در میانه دهه 1960 برای خدمت در نیروی زمینی آمریکا تکمیل شد، زمانی که نیاز مبرمی به یک هلیکوپتر مسلح سبک و سریع حس می شد که اختصاصاً برای حمل جنگ افزار طراحی شده باشد و بتواند با دقت زیاد به هدفها ضربه بزند.

در نمونه اولیه کبرا، موتور؛ انتقال قدرت و دیگر اجزای اصلی "هیوی" حفظ شده بود، اما بدنه پهن "هیوی" جای خود را به بدنه ای باریک با صندلیهایی پشت سر هم داد. شرکت بل، این هلیکوپتر جدید را با سرمایه گذاری خودش تکمیل کرد.

در همان هنگام شرکت "لاکهید هلیکوپتر" به سفارش ارتش آمریکا، هلیکوپتر "ای اچ – 56 ای" یا "شاین" را برای پاسخگویی به نیاز به یک "سیستم پیشرفته پشتیبانی آتش هوایی" ساخت و نخستین نمونه آزمایشی آن را در سال 1967 بیرون داد. اما ارتش آمریکا خواهان هلیکوپتری بود که سیستم کنترل آتش و ناوبری آن به پیچیدگی "شاین" نباشد. نیاز شدید به استفاده از هلیکوپترهای زرهپوش مسلح در جنگ ویتنام، و موفقیت هلیکوپتر ساخت شرکت "بل"، باعث شد ارتش آمریکا پیش نمونه ها و نیز انواع تولیدی این هلیکوپتر را سفارش دهد و تولید "شاین" را بایگانی کند.

آنچه در این هلیکوپتر جدید از هیوی کبرا به ارث رسیده بود، بدنه باریک با کابین های پشت سر هم (تیرانداز در جلوی خلبان)، موتور "لایکامینگ تی – 53"، بالکهای جانبی با مقرهای حمل سلاح، و برجک تیربار زیر پوز بود. "ای اچ – 1 جی" یا همان کبرای جدید، از ملخ های پهن تر و بدنه ی باریکتری سود می جست که سرعتی دو برابر یو اچ – 1 به آن می بخشید.

کارآیی کبرا سبب شد که تفنگداران دریایی آمریکا نیز خیلی زود به استفاده از آن در جنگ ویتنام بپردازند و نمونه خاصی از آن را در سال 1968 سفارش بدهند. واحد تفنگداران دریایی خواستار نمونه ی دوموتوره ی کبرا بود، و از همین رو بود که هلیکوپتر ای اچ – 1 ج یا "کبرای دریایی" تکمیل شد. این نمونه دارای دو موتور توربوشفت "پرت اند ویتنی تی 400" بود که پیشرانه آن را افزایش می داد. کبرای دریایی همچنین از یک تیربار پوز جدید بهره می برد، یعنی تیربار سه لوله 20 میلیمتری "اکس ام – 197".

ای اچ – 1 جی برای انجام این ماموریتها طراحی شد:

- اسکورت مسلح هلیکوپترهای حامل نفرات و بار
- سرکوب آتش دشمن در منطقه نبرد
- شناسایی مسلحانه
- نشانه گذاری هدف برای هواپیماهای تهاجمی
- حمله دقیق به هدفهای زرهی
- دفاع از خود و هلیکوپترهای دیگر در برابر آتش هوابه هوای دشمن

نخستین هلیکوپترهای ای اچ – 1 ج از مجموع 67 فروند،در سال 1971 به تفنگداران دریایی آمریکا تحویل داده شدند و تا پایان جنگ ویتنام در عملیات رزمی شرکت جستند.

موفقیت عملیاتی کبرا، کشورهای مختلفی را بر آن داشت تا این هلیکوپتر را به کار گیرند. در نتیجه، نیروهای مسلح اسرائیل، ترکیه، یونان، بحرین، ژاپن، اردن، پاکستان، کره جنوبی، تایوان و تایلند نیز سفارش خرید کبرا دادند.

هواپیمایی نیروی زمینی ایران (هوانیروز) در طول دهه ی 1970 میلادی برنامه گسترش عظیمی را در دستور کار خود نهاد که در نهایت آن را به بزرگترین نیروی هلیکوپتری منطقه و چهارمین نیروی بهره برداری کننده از هلیکوپترهای نظامی در جهان بدل ساخت.

هوانیروز نخست 300 فروند هلیکوپتر ترابری / همه منظوره "بل 214 ای" را که به "اصفهان" شهرت یافت سفارش داد. در پی آن، بیش از 200 فروند هلیکوپتر تهاجمی کبرا از نوع ای اچ – 1 ج در دستور کار قرار گرفت. هوانیروز در تجهیز ناوگان خود دست به خریدهای گسترده دیگری نیز زد، از جمله 185 فروند هلیکوپتر "آگوستا – بل 206" ساخت ایتالیا، حدود 100 فروند هلیکوپتر "آگوستا – بل 205"، و 66 فروند هلیکوپتر ترابری سنگین دو ملخی "سی اچ – 47 سی" یا "چینوک".

در دهه ی 1970 میلادی، حکومت پیشین ایران در پشتیبانی از نیروهای مسلح عمان در مبارزه با شورشیان ظفار فعالیتی گسترده داشت. شماری از هلیکوپترهای کبرا و اصفهان هوانیروز در جریان عملیات در ظفار سرنگون شدند، اما بخش اعظم ناوگان هلیکوپتر هوانیروز دست نخورده ماند تا پس از انقلاب 1357 و در جریان جنگ هشت ساله ایران و عراق، عملیات رزمی تمام عیار را تجربه کند.

در جریان سال نخست جنگ، هلیکوپترهای کبرا در کنار جنگنده های نیروی هوایی، نقش مهمی در جلوگیری از پیشروی ستونهای زرهی و مکانیزه عراق ایفا کردند. در چند مورد نیز کبراهای ایران درگیر نبرد هوایی با هلیکوپترهای تهاجمی "می –24" روسی نیروی هوایی عراق شدند. بنا به برخی گزارشها در این درگیریها، شش فروند هلیکوپتر عراقی و ده فروند کبرا سرنگون شدند.

در عملیات "توفان صحرا" برای آزادی کویت در سال 1991، کبرا های آمریکایی در نقش پشتیبانی نزدیک هوایی به کار گرفته شدند. حدود 78 فروند کبرای تفنگداران دریایی آمریکا، 1273 ماموریت رزمی انجام دادند که تنها یکی از آنها در شرایط غیررزمی سرنگون شد. نیروی هوایی اسرائیل نیز در جریان حمله به واحدهای زرهی و استحکامات سوریه در دره بقاع لبنان، بهره گیری گسترده ای از کبراهای خود کرد. کبراهای اسرائیلی در این عملیات دهها تانک روسی "تی – 72" ارتش سوریه و نیز خودروهای زرهی دیگر را منهدم کردند.

جدیدترین نمونه ی کبرا به نام "ای اچ – 1 دبلیو" یا "سوپرکبرا" با توانایی های هوا به هوای بیشتر هم اکنون در واحد تفنگداران دریایی آمریکا خدمت می کند. یک نمونه آزمایشی چهار ملخی با تجهیزات الکترونیک پیشرفته تر و مقدورات پروازی افزونتر نیز ساخته شده است.

مشخصات فنی:

نوع: هلیکوپتر تهاجمی / پشتیبانی ضد زره
حداکثر سرعت: 226 کیلومتر بر ساعت
حداکثر برد: 507 کیلومتر
طول: 16.18 متر
بلندی: 4.09 متر
قطر ملخ: 13.41 متر
وزن خالی: 2993 کیلوگرم
حداکثر وزن برخاست: 4536 کیلوگرم
پیشرانه: دو موتور توربوشفت "پرت اند ویتنی تی 400"
تسلیحات: یک برجک "جنرال الکتریک یونیورسال" برای تیربار سه لوله ی 20 میلیمتری "ام 197"، قابلیت حمل هشت موشک ضد تانک "تو"، موشکهای هوابه هوا و مقره های راکت انداز.

کاربران هلیکوپتر کبرا:

اتریش

• یک فروند هلیکوپتر غیرنظامی در فرودگاه سالزبورگ

بحرین

• ۱۰ ای‌اچ-۱ئی، ۶ ای‌اچ-۱پی و ۶ ای‌اچ-۱ پی آموزشی در سال ۲۰۱۰.

رژیم اشغالگر اسرائیل

• ۵۴ فروند در سال ۲۰۱۰

ایران

• ۲۰۲ فروند ای‌اچ-۱ سوپرکبرا بر اساس سفارش سال ۱۹۷۲ بین سال‌های ۱۹۷۴ تا۱۹۷۷ خریداری شدند. ۶۲ فروند به سیستم شلیک موشک‌های ضدتانک تاو نیز مجهز بودند. حدود ۵۰ فروند در سال ۲۰۰۸ فعال است. پنها ۲۰۹۱ مدل بهینه‌سازی‌شده این هلیکوپتر توسط شرکت پنها بدون لیسانس سازنده است.

ژاپن

• ۸۹ فروند ای‌اچ-۱اس بین سال‌های ۱۹۸۴ تا ۲۰۰۰ در کارخانه صنایع سنگین فوجی تحت لیسانس شرکت بل ساخته شد.

اردن

• ۲۲ ای‌اچ-۱اس و ۹ ای‌اچ-۱اف در سال ۲۰۱۰.

پاکستان

کره جنوبی

جمهوری چین

تایلند

ترکیه

ایالات متحده آمریکا

• تفنگداران دریایی ایالات متحده
• سازمان جنگل‌داری ایالات متحده
• دپارتمان کشاورزی فلوریدا

کاربران سابق:

اسپانیا

• نیروی دریایی اسپانیا تا سال ۱۹۸۵

ایالات متحده آمریکا

• در نیروی زمینی با ای‌اچ-۶۴ آپاچی جایگزین شد.